"თაღლითი" ეგზოპლანეტების მთვარეებზე შესაძლოა სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი პირობები იყოს

ეგზოპლანეტა მზის სისტემის გარეთ მყოფ პლანეტებს ეწოდება. ბოლო კვლევებით, სამყაროში არსებულ თითოეულ ვარსკვლავს მინიმუმ ერთი პლანეტა მაინც ჰყავს ორბიტაზე. ვარსკვლავების რაოდენობით თუ ვიმსჯელებთ, ეგზოპლანეტების რაოდენობაც აურაცხელი უნდა იყოს სამყაროში. ასტრონომებს მრავალი ათასი ასეთი პლანეტა დაუფიქსირებიათ: ზოგი იუპიტერზე დიდი, ზოგი დედამიწის ზომის. ერთი სიტყვით, სამყაროში ყველანაირი პარამეტრის პლანეტა არსებობს.

თუმცა, არსებობს ისეთი ეგზოპლანეტებიც, რომლებიც არც ერთ ვარსკვლავს არ ეკუთვნის და ვარსკვლავებს შორის არსებულ ბნელ სიცარიელეში მარტოდ დახეტიალობენ. მათ თაღლით პლანეტებს უწოდებენ, რადგან, როგორც მეცნიერები ფიქრობენ, ისინი თავიანთმა ვარსკვლავებმა პლანეტური სისტემიდან გამოაგდო.

მხატვრის წარმოსახვით შექმნილ სურათში ნაჩვენებია, როგორაა გავრცელებული პლანეტები ვარსკვლავების გარშემო ირმის ნახტომში.

რადგანაც ცივ და ბნელ კოსმოსში თაღლით პლანეტებს ენერგიის წყარო არ გააჩნიათ, მათ სიცოცხლისუნარიანობაზე ლაპარაკი ზედმეტი იქნებოდა. თუმცა, მათი მთვარეები სიცოცხლეს ასე მარტივად არ ნებდებიან.

ახალი მათემატიკური მოდელის მიხედვით, ზოგიერთ ასეთ მთვარეზე კოსმოსური რადიაციისა და თანამგზავრ პლანეტასთან გრავიტაციული ურთერთქმედებების წყალობით, შესაძლოა ატმოსფეროც და თხევადი წყალიც არსებობდეს, ოღონდ განსაკუთრებული პირობები უნდა იყოს მასზე. 

მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად ეგზოპლანეტების კატალოგირება რთულია, რომ არაფერი ვთქვათ უვარსკვლავი პლანეტებზე, მეცნიერებმა მაინც აღმოაჩინეს „თაღლითი“ კანდიდატები. ეს მათ შორეული ვარსკვლავების სინათლეზე პლანეტის გრავიტაციის გავლენის შესწავლით მოახერხეს.

ამ დაკვირვებებმა აჩვენა, რომ ჩვენს გალაქტიკა ირმის ნახტომში ყოველ ერთ ვარსკვლავზე იუპიტერის ზომის ერთი თაღლითი პლანეტა მოდის. ეს თუ ნამდვილად ასეა, მხოლოდ ჩვენს გალაქტიკაში, მინიმუმ, 100 მილიარდი ასეთი პლანეტა უნდა არსებობდეს თავიანთ ეგზომთვარეებთან ერთად. მართალია, ეგზოპლანეტის ეგზომთვარე ჯერ არ აღმოგვიჩენია, მაგრამ ჩვენს მზის სისტემაში მთვარეების სიუხვეს თუ გავითვალისწინებთ, ეგზომთვარეების არსებობაც ეჭვგარეშეა.

ვარსკვლავ HD 85512-ის გარშემო არსებული დედამიწის მსგავსი ეგზოპლანეტა, რომელზეც, შესაძლოა, სიცოცხლე არსებობდეს.

აქ, დედამიწაზე, სიცოცხლის უმეტესი ფორმა კვებით ჯაჭვზეა დამოკიდებული, რომლის მამოძრავებელი და მაცოცხლებელიც ფოტოსინთეზია. ეს კი, თავის მხრივ, მზის სინათლისა და სითბოს გარეშე ვერ იარსებებს. მზის სითბო დედამიწის ზედაპირზე თხევადი წყლის არსებობას უზრუნველყოფს - ჩვენთვის ცნობილი სიცოცხლის არსებობისთვის აუცილებელი და უპირველესი ინგრედიენტი.

თუმცა, მზის სისტემის ცივ ადგილებში, სადაც თხევადი წყალი ჩვეულებრივ გაყინულ მდგომარეობაშია, არსებობს ისეთი ადგილები, სადაც მას თხევად მდგომარეობაში შეიძლება შევხვდეთ. იუპიტერის ყინულოვანი თანამგზავრები, განიმედე და ევროპა და სატურნის მთვარე ენცელადი სწორედ ის კანდიდატებია, რომელთა სიღრმეებშიც შესაძლოა სიცოცხლისთვის აუცილებელი ინგრედიენტი არსებობდეს. 

მიუხედავად სქელი ყინულის არსებობისა, ამ მთვარეების ზედაპირქვეშ თხევადი წყლის ოკეანეები უნდა არსებობდეს, რომლებსაც თხევად მდგომარეობას თავიანთ გიგანტურ პლანეტებთან გრავიტაციული ურთიერთქმედების ხარჯზე გაწელვითა და შეკუმშვით გამომუშავებული სითბო უნარჩუნებს.

იუპიტერის თანამგზავრის, ევროპას გრავიტაციული ურთიერთქმედების ხარჯზე შეკუმშვა და გაწელვა.

რადგანაც თხევადი წყლის არსებობაა შესაძლებელი, ევროპასა და ენცელადზე სიცოცხლეც უნდა მოვძებნოთ. დედამიწაზე არსებობს ისეთი ეკოსისტემები, რომელთაც მზის სინათლე არ სჭირდებათ და ფოტოსინთეზით შექმნილ კვებით ჯაჭვზე არ არიან დამოკიდებულები. ამის სანაცვლოდ, არსებობს ჰიდროთერმული ვენტილაციები, სადაც სითბო და სიცოცხლისთვის საჭირო ქიმიური ელემენტები დედამიწის შიდა ნაწილებიდან ოკეანის ფსკერზე ჩაედინება.

ამ ვენტილაციებიდან მოპოვებული ენერგიით ბაქტერიები ცოცხლობენ, ამ ბაქტერიებს სხვა ორგანიზმები მოიხმარენ და, შედეგად, ისეთ კვებით ჯაჭვს აშენებენ, რომელსაც მზის შუქი საერთოდ არ სჭირდება.

ევროპის ზედაპირქვეშა ოკეანის კომპიუტერული რენდერი.

ჩილეს ერთ-ერთ უნივერსიტეტში მომუშავე ასტრონომ პატრიციო ხავიერ ავილას ხელმძღვანელობით შექმნილმა მეცნიერთა გუნდმა ასეთი ეგზომთვარის მოდელის შექმნა სცადა, სადაც ის თაღლითი გაზის გიგანტი ეგზოპლანეტის გარშემო არსებობს. უფრო კონკრეტულად კი, ეს ეგზოპლანეტა იუპიტერის მასისაა, ხოლო მისი ეგზომთვარე დედამიწის, რომლის ატმოსფეროს 90%-ს ნახშირორჟანგი იკავებს, ხოლო დანარჩენ 10%-ს - წყალბადი.

მათმა მოდელირებამ აჩვენა, რომ ეგზომთვარის ატმოსფეროში საკმაოდ დიდი რაოდენობის თხევადი წყლის წარმოქმნისა და შენარჩუნების შესაძლებლობაა. წყალბადისა და ნახშირორჟანგიდ წყლად გარდაქმნისთვის საჭირო ქიმიური პროცესის მთავარი მამოძრავებელი ძალა კოსმოსური გამოსხივება იქნება. მართალია, ამ პროცესებით დედამიწის ოკეანეებზე 10 000-ჯერ უფრო ნაკლები წყალი წარმოიქმნება, თუმცა, ატმოსფერო 100-ჯერ უფრო დიდი იქნება. მეცნიერების თქმით კი, ეს სიცოცხლის არსებობისთვის საკმარისი იქნება.

გიგანტური პლანეტის გრავიტაციული ურთიერთქმედებით წარმოქნილი სითბო კი წყალს თხევად მდგომარეობას შეუნარჩუნებს. ეგზომთვარის ატმოსფერო ნახშირორჟანგის არსებობის გამო კიდევ უფრო გათბება, რადგანაც ეს ქიმიკატი სათბურის ეფექტს შექმნის და სითბოს ეფექტურად შეინარჩუნებს.

მხატვრის წარმოსახვით შექმნილი ეგზოპლანეტის, Gliese 667 Cc-ს ზედაპირის რენდერი.

ეგზომთვარის ზედაპირზე წყლის არსებობამ, რომელსაც ეხმარება ატმოსფერო, რომ ტემპერატურა დნობის წერტილზე ოდნავ მაღლა შეინარჩუნოს, შესაძლოა პრებიოტური ქიმიის განვითარებას შეუწყოს ხელი. - წერენ მეცნიერები გამოქვეყნებულ ნაშრომში.

ასტრონომების თქმით, თუ ორბიტული პარამეტრები სტაბილურია და გიგანტურ პლანეტასთან გრავიტაციული ურთიერთქმედება ასევე სტაბილურ სითბოს შექმნის, წყლის წარმოქმნისთანავე ყველაფერი სისტემის ევოლუციაზე იქნება დამოკიდებული, რომ სიცოცხლის წარმოშობის ურთულესი პროცესი დაიწყოს.